جنگل ارسباران بهشت ناشناخته ایران

منطقه ارسباران در شمال استان آذربایجان شرقی قرار دارد و یک منطقه کوهستانی است. نام دیگر ارسباران قره داغ است. این منطقه بین مناطق خزر، قفقاز و مدیترانه قرار دارد و نزدیک به مرز ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. مساحت این منطقه تقریباً 125255 هکتار است. ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران منطقه‌ای کوهستانی است که ارتفاع آن از 256 متر تا 2896 متر از سطح دریا متغیر است. در برخی نقاط این منطقه کوه هایی به ارتفاع 2201 متر وجود دارد. همچنین شامل طیف گسترده ای از مراتع، دشت های نیمه خشک، جنگل ها، رودخانه‌هاو چشمه‌ها است. رودخانه های زیادی از کوه های مرتفع ارسباران سرچشمه می‌گیرند. در نهایت این نهرها وارد رودخانه ارس می‌شوند. در آذربایجان حدود 2400 گونه گیاهی شناسایی شده است. حدود 1400 گونه از آنها در جنگل های ارسباران زندگی می‌کنند. همچنین بیش از 250 گونه قارچ در این منطقه وجود دارد. ما می‌توانیم بیش از 1000 گونه گیاهی را در این منطقه پیدا کنیم که از عصر یخبندان باقی مانده است. همچنین فسیل های زیادی در این منطقه وجود دارند. گوزن قرمز یکی از پستانداران منطقه ارسباران است.

به گفته محققان، سه نقطه ارسباران از جاذبه‌های اصلی گردشگری است: دره مکیدی، قلعه بابک، آینالو. این سه منطقه در نزدیکی جاده کلیبر-عاشقلو (جاده عباس آباد- عینالو-ویقان) قرار دارند. مقبره بابا سیف الدین در نزدیکی روستای گرمناب نیز مکانی مذهبی برای عشایر ارسباران است. مراتع متعدد کوهستانی ییلاقی ارسباران علاوه بر زیبایی طبیعی، فرصتی عالی برای دیدن فرهنگ عشایری است.

آب و هوای جنگل ارسباران

زیست کره ارسباران تحت تأثیر آب و هوای مدیترانه ای است. به دلیل اختلاف ارتفاع زیاد از آب و هوای متنوعی برخوردار است. کلیبر نزدیک ترین منطقه مسکونی به ارسباران است. میانگین بارندگی سالانه ایستگاه هواشناسی کلیبر طی یک دوره 20 ساله 461 میلی متر بوده است. بارش در این منطقه نسبتا زیاد است و بیشتر اوقات برف می‌بارد.

ظاهر و پراکنش پوشش گیاهی چگونه است؟

• کوهپایه های جنوبی پوشیده از زمین های چمن است.

• در کوهپایه های شمالی عمدتاً جنگل هایی بین ارتفاعات 800 متری تا 2200 متری وجود دارد.

220 گونه پرنده، 38 گونه خزنده، 5 گونه دوزیست، 48 گونه پستاندار و 22 گونه ماهی وجود دارد. چشمه های آب گرم ارسباران یکی از جاذبه های گردشگری این منطقه است. چشمه آب گرم کلیبر بزرگترین مجتمع آب درمانی ایران است.

مردم شناسی ذخیره گاه زیست کره ارسباران

ایل قره باغ یا ایل ارسباران یکی از قدیمی ترین طوایف کشور است. شش طایفه جداگانه با جمعیتی بیش از 1330 عضو در این منطقه وجود دارد. همچنین 66 روستا با 11192 نفر جمعیت وجود دارد. 14322 نفر از ساکنان این 66 روستا در ذخیره گاه زیست کره ارسباران زندگی می‌کنند. عمده فعالیت های مردم شامل کشاورزی، باغداری، تولید زنبور عسل و دامپروری است.

بنای تاریخی مهم در منطقه ارسباران 

بناهای تاریخی و گردشگری این منطقه عبارتند از:

قلعه کلیبر (قلعه بابک، قلعه جمهوری یا قلعه باز)

باستان شناسان ساخت این قلعه را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند. این قلعه مرکز فرماندهی بابک خرم‌دین، یکی از انقلابیون ملی‌گرای ایرانی بود که در برابر مهاجمان عرب قرن هفتم مقاومت می‌کرد. قلعه کلیبر در نزدیکی شهر کلیبر قرار دارد.

قلعه پیغام

این بنا در 10 کیلومتری جنوب کلیبر و نزدیک روستای پیام واقع شده است. این قلعه بر روی کوه قرار دارد و رودخانه کلیبر در زیر قلعه وجود دارد. بقایای کمی از بنا و دیوارهای بنای تاریخی وجود دارد. قدمت این قلعه به دوره اشکانیان می‌رسد. از طریق این بنا بود که دیده بانان از ورودی شهر تاریخی بار یا کلیبر محافظت می‌کردند.

قلعه پشتو (قلعه پشتاب)

در بلندترین نقطه کوهی بین روستای پشتاب و کوجان قرار دارد. ارتفاع این کوه بیش از 3000 متر از سطح دریا است. نقش تاریخی این قلعه‌هاو اماکن نظامی مبارزه با مهاجمان بوده است.

مسجد جمعه کلیبر

این مسجد دارای بنای تاریخی و گنبد بزرگی است. مناره ای به ارتفاع 5 متر نیز در گذشته در جریان بمباران روس‌ها تخریب شده بود.

آرامگاه شاه قاسم

این آرامگاه در 50 کیلومتری شهرستان کلیبر قرار دارد. مردم محلی معتقدند این بقعه متعلق به برادر امام رضا است که برای گسترش اسلام به این منطقه آمده است.

حمام قدیمی

از این حمام قدیمی فقط گنبدهای کوچکی که زمانی به عنوان چراغ حمام استفاده می‌شد، باقی مانده است. تقریباً تا نیم قرن پیش مردم از این حمام استفاده می‌کردند.

جاذبه های طبیعی ذخیره گاه زیست کره ارسباران

در منطقه ارسباران بناهای دیدنی زیادی وجود دارد. در اینجا چند نمونه آورده شده است:

کاواناق: این درخت از سلامت کامل برخوردار است. قطر این درخت حدود سه متر است. در ورودی روستای کاواناق قرار دارد. این درخت بیش از 500 سال قدمت دارد و در آیین های روستائیان و عشایر جایگاه ویژه ای دارد.

درخت سرو قبرستان روستای صومعه: این درخت کهنسال در تمام قسمت‌های تنه‌اش حتی روی شاخه‌های کوچکش اشکال پیچ خورده دارد. این درخت از سایر درختان سرو در منطقه و گورستان متمایز است.

فرهنگ عشایر ارسباران

ذخیره گاه زیست کره ارسباران محل سکونت حدود 23500 عشایر است. در این منطقه فعالیت های اقتصادی مختلفی مانند کشاورزی، دامپروری، باغداری، صنایع دستی و گردشگری وجود دارد. زبان گفتاری مردم محلی آذری است. اکثریت مردم شیعه هستند. تا اوایل قرن بیستم جمعیت قابل توجهی مسیحی در روستاهای ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران زندگی می‌کردند. با این حال، اکنون تعداد کمی از مسیحیان در این منطقه زندگی می‌کنند. هویت فرهنگی مردم این منطقه به تدریج به سمت فرهنگ شفاهی رفته است. منظور ما از فرهنگ شفاهی، ارتباط شفاهی (گوش دادن و صحبت کردن) بدون ضبط است.

تاریخ منطقه

هشتصد سال پیش نویسندگان معروفی چون یاقوت الحماوی درباره کلیبر و اهر (شهرهای نزدیک ارسباران) نوشته اند. این دو شهر قبل از دوره ایلخانی رونق داشتند. در عصر صفویه ایرانیان توجه خاصی به شهر اهر داشتند. شاهان صفوی تلاش کردند آذربایجان را خاستگاه و پایگاه سلسله خود معرفی کنند. ارسباران در دوره قاجار مرکز توجه شاهان بود. عشایر ارسباران بیشتر رزمندگان ایرانی در برابر ارتش روسیه را تشکیل می‌دادند. علاوه بر این ارسباران یکی از پایگاه های نهضت مشروطیت ایران بود. در زمان پادشاهی پهلوی اول اکثر عشایر یک مکان را انتخاب کردند. از آن زمان، منطقه به منطقه ای آرام تبدیل شد.